کـهگیـلویه و بـویـراحـمد

یکی از استان های ایران است.

مرکز آن، شهر یاسوج است.

این استان حدود ۱۶۲۶۴ کیلومتر مربع وسعت دارد.

این استان در امتداد رشته‌ کوه‌های زاگرس قرار دارد.

این استان با ۵ استان همسایه است.

از شمال به چهارمحال و بختیاری محدود می‌شود.

از غرب به خوزستان محدود می‌شود.

از جنوب به بوشهر محدود می‌شود.

از شرق به فارس و اصفهان محدود می‌شود.

جمعیت کهگیلویه و بویراحمد بر پایه سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵ برابر با ۷۱۳٬۰۵۲ نفر بوده است.

این استان حدود ۱ درصد از مساحت کل کشور را در بر می‌گیرد.

حدوداً بیش از۲۰درصد نفت و گاز در این استان قرار دارد.

حدوداً ۱۰ درصد روان آب‌هادر این استان قرار دارد.

حدوداً ۲۰۰۰ گونه گیاهی (با بیش از ۴۵۰ گونه گیاهی دارویی)، در این استان قرار دارند.

حدوداً ۹درصد از جنگل‌های کشور (حدود ۲۰ درصد کل زاگرس)، را در خود جای داده‌است.

حدوداً ۵۶ درصد استان را جنگل‌ها پوشانداند.

این استان مقام اول را در پوشش جنگلی کشور داراست.

این استان به ۹ شهرستان و ۱۶ بخش تقسیم شده‌ است.

این استان شامل ۱۶ شهر و بیش از ۱۷۰۰ روستا می‌باشد.

این استان از جمله استان‌های جنوبی ایران به‌ شمار می‌رود.

این استان از مناطق اصلی تاریخی ایلامی و الیمائی بوده است.

قدمت این استان به دوران پارینه سنگی می‌رسد.

این استان در دوران ایلامیان جز از انزان شرقی بوده‌ است.

آثار فراوانی از دوره ایلامیان در این استان وجود دارد.

با آمدن آریایی‌ها به این ناحیه و قدرت گرفتن شاهان هخامنشی استان جز خاستگاه تمدن هخامنشیان نیز محسوب می‌شده است.

امپراتوری هخامنشیان دارای ۲۳ ساتراپ بوده است.

تاریخ پیش از اسلام و پیش از ورود آریایی‌ها ؛ این استان (منطقه جغرافیایی) در دورة هزاره چهارم (پیش از میلاد) بخشی از تمدن ایلام بوده است.در دوره بعد از اسلام و همچنین بعد از ورود آریایی‌ها ؛ از سال ۱۲ هجری به تدریج حملة اعراب به ایران آغاز شد و ساسانیان مغلوب آنان شدند و امپراتوری ایران به دست مسلمانان افتاد. در اوایل دورة اسلامی هر بخش را تحت اختیار یک فرمانروای عرب قرار دادند که یکی از این چهار بخش، منطقة کهگیلویه به مرکزیت ارجـان بوده است. همچنین، ریاست مردم کهگیلویه در اواخر قرن دوم و اوایل قرن سوم هجری به عهدة فردی به نام روزبـه بوده است که او را پادشاه این منطقه (پادشاه زمیگان) نیز می‌خواندند.

حداقل تا سال ۳۴۶ ه‍.ق خاندان گیلویه بر نواحی کهگیلویه حکومت می‌کردند.

از قرن سوم هجری به بعد است که محدودة وسیعی از مملکت ایران، شامل استان‌های لرستان ، ایلام ، چهار محال بختیاری ، کهگیلویه و بویراحمد و بخش‌هایی ار استان فارس و خوزستان ، تحت عنوان بلاد اللور (لرستان) شناخته شد.

در سال ۳۰۰ هجری در اختیار دو برادر به نام‌های بـدر و منصور قرار گرفت.

این استان به جز در سلسله حکومت سامانیان و طاهریان و قراقویویلو و قسمت شمالی آن در حکومت مادهاجزئی از خاک تمامی حکومت‌های ایران بوده‌ است.

در سال ۱۲۵۸ هجری قمری، رامهرمز ، شادگان ، هندیجان ، بندر معشور، لیراوی و زیدون جزء کهگیلویه و بهبهان بوده‌اند. (بهبهان و کهگیلویه دارای سرزمین و محدوده مشترک بوده‌اند) و از آن تاریخ به بعد مناطق نامبرده از آن جدا شدند.

از سال ۱۳۲۴ هـ.ش به جهات سیاسی، بویراحمد از کهگیلویه مجزا و ضمیمة استان فارس گردید.

در ۲۲ تیرماه ۱۳۴۲ طبق تصویب‌ نامه مجلس شورای ملی ، سرزمین ایلات ششگانه کهگیلویه و بویراحمد که تا آن زمان بخشی جزء استان فارس و بخشی جزء استان خوزستان بود از این دو استان جدا شد و به فرمانداری کُـل تبدیل گردید. و متعاقب آن شهر یاسوج مرکز استان در سال ۱۳۴۴ شکل گرفت و سرانجام در خرداد سال ۱۳۵۵ با همان محدودة به استان تغییر یافت.

لرستان به معنی سکونتگاه مردم لُـر ، واژه‌ای است که به سرزمین‌های لُـر نشین اطلاق می‌گردد و به معنای گستره جغرافیایی است که مردم لُـر در آن سکونت دارند.

گسترة نام لُـرستان پیش از حکومت صفویان ، سکونتگاه لُـرهای کهگیلویه و بویر احمدی را هم شامل می‌شد.

پس از حکومت صفویان سکونتگاه لُـرهای کهگیلویه را منطقه کهگیلوی نام‌گذاری کردند و سکونتگاه لُـرهای بویراحمد را منطقه بویراحمد نام‌گذاری کرده و جغرافیای نام لُـرستان به حدود استان لرستان و ایلام کنونی محدود شد.

این منطقه نیز در حکومت قاجار به دو بخش پشتکوه و پیشکوه تقسیم شد.

امروزه لُـرستان نام یکی از استان‌های غربی ایران است.

تیمورلنگ که برای انتقام مرگ فرزندش (شیخ عمر) که به دست کی‌احمد بویری کشته شده بود به کشور بویر (بویراحمد امروزی) لشکر کشیده بود می‌گوید؛«قبل از درگیری در مورد ایل بویر، تحقیق کردم و دریافتم که بویری‌ها فرزندان جمشید شاه هستند که در شاهنامه در مورد آن خوانده‌ام… و می‌دانستم که شهرهای ایران به دست جمشید ساخته شده و او بود که برای ایرانیان دارای زاکون (قانون) نوشت و قبل از جمشیدشاه، ایرانیان دارای زاکون نبودند. آثار قصر جمشید به طوری که خود من در فارس دیدم هنوز در آن کشور باقی است و من بعد از دیدن آثار آن قصر دستور دادم که اسمم را روی سخته سنگی که آنجا بود نقر کنند تا آیندگان بدانند که من آن سرزمین را فتح کرده‌ام ولی در آغاز ورود نمی‌دانستم که بازماندگان جمشیدشاه هنوز در آن کشور هستند و شنیدن آن موضوع برای من تازگی داشت… سکنه محلی به من گفتند قبایل بویر فرزندان جمشید هستند در میدان جنگ هرگز قدمی به عقب برنداشته‌اند و اگر سپاه خصم به اندازه مورچه‌های بیابان باشد مقاومت خواهند کرد و سپاه مهاجم نمی‌تواند بگذرد مگر این‌که قبایل بویر را تا آخرین نفر به قتل برساند. جمشیدشاه از شاهان پیشدادی و از اجداد ساسانیان، پادشاهی عادل لرتبار بویری که نوروز را به پا داشت و هفتصد سال بر ایران پادشاهی کرد تخت شاهی‌اش چنان بزرگ بود که دیوان به دوش می‌کشیدند».

مردم استان بیشتر به زبان لُـری سخن می‌گویند. این گویش برای دیگر لُـر زبانان قابل درک است.

به استناد کتاب «ممسنی در گذرگاه تاریخ» نوشته حسن حبیبی فهلیانی، مردم لرستان، ممسنی، کهگیلویه و بختیاری از یک نژاد بوده و با یک زبان صحبت می‌کنند؛ و این مـردم لُـر تـبار هستند. اصلی‌ترین مشخصه فرهنگی و اجتماعی منطقه، در گذشته ساختار اجتماعی عشایری بوده‌ است. اکثر مردم استان کهگیلویه و بویراحمد، به زبان لُـری صحبت می‌کنند.این گویش بازمانده زبان ایرانیان قدیم است که کمتر تحت تأثیر زبان‌های بیگانه قرار گرفته‌ است و اختلافات ریشه‌ای با سایر گویش‌های زبـان لُـری ندارد.

بیشترین جمعیت گویش‌ وران لُـر در استان‌های لُـرستان ، چهارمحال و بختیاری ، کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان هستند ولی جمعیت قابل ملاحظه‌ای از لُـر زبان‌ها در مناطقی از جنوب استان ایلام ، غرب استان فارس و اصفهان ساکن هستند.

کهگیلویه و بویراحمد دارای ۲۱۷ گردشگاه زیارتی و تفرجگاهی است که گردشگری کهگیلویه و بویراحمد را تنوع می‌بخشد و گردشگران تابستانی می‌توانند از آن‌ها دیدن کنند.

• باغ گردشگری چشمه بلقیس چرام.
• دهستان کریک واقع در ۲۵ کیلومتری شهر یاسوج که به ماسوله جنوب نیز شهرت دارد.
• تنگ پیرزال در ۱۵ کیلومتری شمال شرق شهر دهدشت.
• آبشار بهرام بیگی.
• مورصفا دشتروم.
• بقعه امامزاده «بی‌بی‌حکیمه» خواهر و امام‌زاده جعفر برادر علی‌بن موسی‌الرضا در شهرستان گچساران.
• سرچشمه چنارستان سفلی.
• آبشار و طبیعت روستای شهنیز.
• شهر توریستی سی سخت در دامنه کوه دِنـا.
• رودخانه‌های مارون، چرام، نازمکان، بشار، زهره و مهریان به همراه هزاران چشمه‌سار دیگر و در کنار آن‌ها سد کوثر ، سد شاه قاسم و سد شاه مختار یاسوج.
• ۴۰ قله بالای چهار هزار متر دنا
• آبشارهای کمردوغ از توابع شهر دهدشت، تنگه مهریان و گنجه‌ای یاسوج و تنگ سولک بهمئی.
• امام‌ زاده‌های کهگیلویه و شهر تاریخی بلاد شاپور دهدشت،دژسلیمان و چندین دژ دیگر.
• آثار تل چگاه، آب گرمون، آب شوران، شهر لارندن، آب انبارها، کاروانسراها، قلعه‌ها، گورستان سه طبقه، حمام کهیار دهدشت و تنگ سولک در رشته‌کوه‌های بهمئی
• تنگ تکاب ، محل برخورد آریوبرزن با اسکندرمقدونی و قلعه‌های قدیمی متعدد شامل قلعه دختر، قلعه مانگشت، و دژ سلیمان که مجموع آن‌ها به «دلی مهرگان» معروف است.
• تنگ شلال دون، رودخانه و بیشهٔ شاه بهرام، روستای پلکانی و باغستانی مارین، تنگ هنگان، و امامزاده سید محمود (سید محمید) واقع در شهرستان کهگیلویه.
• غارها و اشکفت‌های کوهستان‌ها.
• چهار طاقی خیرآباد علیا و پل خیری مح‌خان در خیرآباد علیا.
• روستای گوشه و امام‌زاده شاه قاسم از نوادگان زین‌العابدین.
• ۱۸ رودخانه کوچک و بزرگ، ۴۰ چشمه جوشان آب آشامیدنی و معدنی، ۱۷ حلقه قنات، پنج آبشار، سه دریاچه، ۶۰ دره و تنگه، بوستان‌ها و دشت‌های سرسبز،امامزاده‌ها،گنبدها،قلعه‌ها،کاروانسراها،مساجد، آب انبارها آتشکده‌ها، پل‌ها و برج‌های تاریخی از دیگر نقاط گردشگری منطقه است.

اقلیم استان به دو منطقه سردسیر و گرمسیر تقسیم می‌شود؛

سردسیر: این مناطق حدود ۸۰۳۷ با میانگین ۹۰۰ متر فاصله از دریا، در استان را در بر می‌گیرد.

این مناطق عموماً پُـر بارش و پُـر از جنگل‌های انبوه بلوط ، بنه و.. است.

میانگین بارندگی در این مناطق بین ۶۰۰ تا ۸۰۰ میلی‌متر در سال است.

بارش‌ها از اوایل فصول سرما تا اوایل فصول گرم سال ادامه پیدا می‌کند.

این مناطق شهرستان‌های بویراحمد،دِنـا،مارگون و شمال شهرستان‌های کهگلیویه و گچساران را در بر می‌گیرد.

گرمسیر: وسعت این مناطق حدود ۸۲۲۶ با میانگین ۲۰۷ متر از سطح دریا است. بارش بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلی‌متر در سال در این مناطق متداول است.

در این مناطق پسته کوهی به وفور پیدا می‌شود.

این مناطق شامل شهرستان‌های گچساران، کهگیلویه، باشت، بهمئی و لنده است.

شهر یاسوج (مرکز استان) یکی از پر بارش‌ترین مراکز استان در ایران است.

این شهر بعد از شهر رشت در جایگاه دوم پُـر بارش‌ترین مرکز استان ایران قرار دارد.

همچنین شهر یاسوج یکی از مرتفع‌ترین مراکز استان‌های ایران نیز به‌ شمار می‌رود و در جایگاه دوم بعد از شهرکُـرد قرار گرفته‌ است.

کهگیلویه :

در طبیعت این شهرستان کوه‌هایی وجود دارند که موازی یکدیگر بوده و موسوم یه «کیلویه» می‌باشند. در خصوص علت نامیدم این منطقه به چنین نامی، چند روایت وجود دارد؛ درخت گیالک (زالزالک) در این نقاط بیشتر از سایر نقاط ایران می‌روید. پس از افزودن «یه» به انتهای گیالک، به مرور زمان به این نام موسوم شده‌است. کهگیلویه از سه کلمه «کوه»، «گیل» و «اویه» ترکیب یافته‌است. از آن جا که کلمه «او» پسوند مالکیت است، بنابراین معنای این نام «منطقه کوهستانی گیل» است.

روایت دیگر اینست که گیلویه یکی از بهترین شاهان بلاد شاپور بود و بلاد شاپور را به‌آبادی رساند و مردم کوهی را به نام او زدند که شد کوه گیلویه که بعدها به نام کهگیلویه شناخته شد.

بویراحمد :

گفته ای وجود دارد که اصل اسم ، بویر حمد باشد. بویر به معنی بنـور در اوستا به معنی ده هزار می‌باشد و احمد یا حمد مخفف و گرفته شده از کلمه همت به معنی همیشه یا همواره است در کل معنی نام بویراحمد (بویر حمد) را می‌توان مردمانی که همواره با تعداد ده هزار نفر زندگی می‌کنند معنی کرد.

معادن :

چهارمین معدن نیترات دنیا در کهگیلویه و بویراحمد قرار دارد.

همچنین سلستین، بوکسیت، سنگ گچ، مواد اولیه سیمان و مواد اولیه آجر و مصالح ساختمانی از جمله معادن این استان است. براساس آمار موجود، بیشترین معادن استان در شهرستان بویراحمد با ۲۲ مورد و بیشترین معادن فعال در شهرستان گچساران با ۱۲ مورد واقع شده‌اند. به دلیل برخورداری از قابلیت تولید محصولات صادراتی با امکان ارزش افزوده و تنوع و پراکندگی ذخایر معدنی کهگیلویه وبویراحمد می‌تواند به برنامه‌های رشد و توسعه اقتصادی به ویژه در مناطق محروم کمک کند. کهگیلویه و بویراحمد دارای بزرگ‌ترین معادن رسوبی در ایران و بزرگ‌ترین معدن فسفات کشور بوده. نخستین ذخیره معدنی نیترات ایران در کهگیلویه و بویراحمد است. تاکنون ۷۵ فقره پروانه بهره‌برداری معدنی با حجم سرمایه‌گذاری افزون بر سه هزار و ۳۰۰ میلیارد ریال در استان صادر شده و ۴۷ واحد معدنی نیز با تولید دو میلیون و ۴۰۰ هزار تُن محصول فعال هستند.

معدن نیترات پتاسیم لیراب با ظرفیتی بیش از یک میلیون تن. یک میلیارد و ۵۰۰ تن ذخیره معدنی در کهگیلویه و بویراحمد وجود دارد.

وضعیت اقتصادی :

این استان از نظر اقتصادی به عنوان ناحیه کشاورزی و دامپروری به‌شمار می‌آید. بعد از دامداری و کشاورزی، صنایع استخراج نفت گچساران و کارخانه قند یاسوج و مجتمع دنا صنعت یاسوج (تولید انواع لوله‌های پلیمری) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، ولی با این حال فعالیت‌های صنعتی و معدنی در این استان نسبت به سایر مناطق کشور، رشد نیافته و رونق چندانی ندارد. به‌طور کلی صنایع موجود در این استان به دو گروه تقسیم می‌شوند، که عبارتند از صنایع دستی و ماشینی. بزرگ‌ترین صنعت موجود استان، صنعت نفت است. در زمینه معادن نیز این استان دارای معادن بوکسیت، مس، فسفات، گوگرد، و غیره‌است.

استان کهگیلویه و بویراحمد بیش از یک میلیون هکتار جنگل دارد و با دارا بودن یک‌درصد از مساحت کل کشور، حدود ۳۰ درصد از کل گونه‌های گیاهی کشور را در خود جای داده‌است. درختان بلوط برای انسان و دام‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. خشکیدگی درختان بلوط یکی از مهم‌ترین چالش‌های جنگل های زاگرس و این منطقه است. آفت کرم چوبخوار و بیماری ذغالی پس از سال ۱۳۹۰ به دلیل خشکسالی به بلوط‌های مناطق زاگرس حمله کرده و این آفت در سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۳ خسارات بسیار زیادی به بلوط‌های منطقه زده‌ است.

ترابری :

استان کهگیلویه و بویراحمد تاکنون فاقد راه آهن است. این درحالی است که احداث راه‌آهن اقلید-یاسوج در سفر اول دولت نهم به استان کهگیلویه و بویراحمد مصوب و در سال ۱۳۹۴ کلنگ‌زنی شد و هنوز در دست احداث است ولی بعد از گذشت چندین سال هنوز کار خاصی در این پروژه انجام نشده‌است. کلیه محورهای ارتباطی آن با استان‌های همجوار از طریق راه‌های آسفالته برقرار می‌شود. برخی از محورهای ارتباطی که به شهرهای مهم استان‌های همجوار می‌پیوندد، عبارت‌اند از: مسیر شیراز-اردکان (سپیدان)-یاسوج و امتداد آن رو به‌سوی شمال و پیوستن به شهر سی سخت. ادامه محور از یاسوج تا شهر سمیرم در استان اصفهان و همچنین مسیر یاسوج به شهر پاتاوه-لُـردگان و ادامه آن تا شهرکُـرد. یکی دیگر از محورهایی که سه استان همجوار را به هم می‌پیوندد و بسیار پرتردد است، مسیر یاسوج-نورآباد(ممسنی)-گچساران-بهبهان در استان خوزستان است. به نظر می‌رسد که این استان مخصوصاً شهر یاسوج از داشتن آزادراه محروم است. طرح آزادراه سده-یاسوج که یاسوج را به آزاد راه اصفهان-شیراز متصل می‌کند، در انتظار تصویب توسط هیئت دولت است.

این استان دارای دو فرودگاه در شهرهای یاسوج و گچساران است.

فرهنگ :

یاریار زبان لُـری از آوازهای کهن مردم لر است که از فطرت پاک نیاکان سرچشمه گرفته و بخشی از هویت فرهنگی مردم لر را تشکیل می‌دهد.

جشن‌ها و آیین‌های مهم در استان :

نوروز در زمان شاه عباسی در نقاشی عید نوروز سر آغاز سال شمسی در کشور است که مردم استان آن را جشن می‌گیرند چیدن سفرهٔ عید (هفت سین) از رسومات عید نوروز است. قبل از رسیدن عید نوروز، بانوان خانه‌تکانی می‌کنند، چهارشنبه آخر سال (چهارشنبه سوری) آتش روشن کرده و روی آتش می‌پرند همچنین در پنجشنبه آخر سال یا چند روز مانده به سال تحویل برای مردگان غذای محلی شیر برنج تهیه کرده و خیرات می‌کنند.

پوشش محلی استان

پوشش لُـری زنان بویراحمد و ممسنی لباس بانوان در استان را می‌توان به سه قسمت اصلی بالاتنه پایین‌تنه و سرپوش تقسیم کرد.

سرپوش که خود نیز به سه قسمت تقسیم می‌شود یک روسری است که یک متر طول و بین ۶۰ تا ۷۰ سانتی‌متر عرض دارد که بر روی آن پارچه‌ای به نام چارقد (سربند) بسته می‌شود. همچنین در زیر روسری (مینا) یک کلاه کوچک قرار می‌گیرد.

بالاتنه لباس زنان یک پیراهن دو متری است که از زیر گردن تا پایین پاها را می‌پوشاند. پاین تنه تشکیل شده از یک دامن (تنبان) است که بیشترین مصرف پارچه را دارد که تقریباً بین پنج تا ۱۲ متر پارچه استفاده می‌کند.

موسیقی

موسیقی در استان کهگیلویه و بویراحمد از جایگاه خاصی برخوردار است و به مواقع مختلف شادی و غم از موسیقی‌های متفاوت استفاده می‌شود.

صنایع دستی :

قالیچه گلیم ، گبه ، خورجین و جاجیم اشاره کرد.

سوغات :

از سوغات استان می‌توان به گردو، عسل و انگور و ماهی قزل‌آلا اشاره کرد. همچنین میخک نیز یکی از سوغات‌های استان به‌شمار می‌رود.استان کهگیلویه و بویراحمد یکی از استان‌های برجسته در تولید گردو است. همچنین این استان یکی از قطب‌های تولید عسل در کشور است و این محصول را به کشورهای دیگر نیز صادر می‌کند.

ورزش :

در استان بزرگ‌ترین ورزشگاه متعلق به شهر یاسوج (آزادی) است. این ورزشگاه در سال ۱۳۹۴ با ۱۵۰۰۰ نفر ظرفیت افتتاح شد. 

غذاهای محلی :

• آش کارده (هره)
• شله ماشکی (ماشی)
• شله شیری (شیر برنج)
• شله ماسی یا شله دووی (که به اسم آش دوغ معروف است)
• نان بلوط (کلگ)
• آش دنگو
• شله لیزک

وبگاه استانداری کهگیلویه و بویراحمد

جوادذبیحی راد

مدرس ، مشاور ، کارشناس ، ارزیـاب

Www.JZR1354.Com

Www.JZR1354.Blog.IR