جوادذبیحی راد
JZR1354@Gmali.Com
مشاور/مدرس / کارشناس/ ارزیاب
ساخت و احداث کاروانسراها و اقامتگاه‌های بین‌راهی در جاده‌های ایران، به دوران هخامنشی بازمی‌گردد.
طبق گزارش مورخان یونانی، همانند هرودت، در هر پرسنگ یا فرسخ (در تلفظ اعراب) منازل و میهمان‌خانه‌های خوبی برپا کرده بودند.
طبق گفته همین مورخان در هر 500 کیلومتر 20 کاروانسرا در جاده‌های ایران وجود داشته که اهمیت بسیاری در حمایت از بازرگانی و رونق تجارت در جاده‌هایی مانند جاده ابریشم داشته است.
ساخت کاروانسراها در دوران ساسانیان اهمیت بسیاری داشته و امروزه دیرگچین در امتداد جاده ابریشم از آثار این دوره است.
در آغاز به‌قدرت‌رسیدن اعراب، کشور رونق بازرگانی خود را از دست داد و راه‌سازی و ساختمان‌های وابسته به آن به دست فراموشی سپرده شد تا اینکه در زمان امرای محلی آل‌بویه و سامانیان و سلجوقیان راه‌های جدیدی پدید آمد و برای آسایش کاروانیان، کاروانسراهایی ساخته شد.
یکی از مهمترین آنها «رباط چاهه» یا «رباط ماهی» خوانده می‌شود.
رباط ماهی در ۶۶ کیلومتری شرق شهر مشهد واقع شده است و بصورت چهار ایوانی بنا شده و از مهمترین یادگارهای دوره غزنوی است.
رباط شرف ازجمله زیباترین کاروانسراهای این دوره، در جاده مشهد سرخس با پلان چهار ایوانی و تزئینات بسیار زیبای آجرکاری و کاشی‌کاری.
رباط‌کریم با پلان چهار ایوانی در جاده شهریار است.
می‌توان پررونق‌ترین دوره احداث و مرمت کاروانسراها را دوره صفویه دانست.
شاه طهماسب صفوی در قزوین کاروانسرایی به نام کاروانسرای شاهی بنا کرد که 250 اتاق داشته و محل پذیرایی میهمان‌های خارجی بوده است.
شاه‌عباس یکم، با توجه به حسن تدبیری که داشت، برای رونق بازرگانی کشور، تصمیم به بازسازی و احیای جاده ابریشم گرفت و یکی از الزامات این کار را احیای کاروانسراها می‌دانست.
همت شاه‌عباس یکم در ساخت کاروانسراها به حدی بود که گفته شده است او 999 کاروانسرا در سراسر ایران ساخت و از اینروست که امروزه بیشتر کاروانسراها نام کاروانسرای عباسی را بر خود دارد.
